روسیه و اوکراین جزو تولیدکنندگان بزرگ فولاد به‌شمار می‌روند؛ بنابراین تنش‌های یادشده در منطقه اروپای شرقی، تاثیر بسزایی بر عملکرد تولید و تجارت فولاد داشته و بازار خریدوفروش این فلز استراتژیک را تحت‌تاثیر قرار داده است. به‌دنبال حمله روسیه به خاک اوکراین، صادرات فولاد اوکراین متوقف شد. این کشور نقش اساسی در تامین فولاد اروپا بر عهده دارد؛ بنابراین در سایه جنگ و با برهم خوردن روند عرضه و تقاضا، شاهد رشد قابل‌توجه بهای فولاد در بازارهای جهانی بودیم. بدین‌ترتیب فرصتی برای سایر فولادسازان بزرگ جهان در راستای تامین نیاز بازارهای جهانی پدید آمد. ایران نیز می‌توانست سهمی از این بازارها را ازآن خود کند اما تداوم تحریم و محدودیت در تعاملات بین‌المللی میان ایران و سایر کشورها و عکس‌العمل کُند نسبت به این شرایط، مانع استفاده از این فرصت شده، به‌ویژه آنکه روند صعودی قیمت فولاد ادامه‌دار نبوده است. در واقع فولادسازان روسیه که در شرایط تحریمی قرار گرفته‌اند، حاضر به فروش فولاد خود با نرخی کمتر از میانگین قیمت جهانی هستند. دامپینگ فولاد توسط روسیه، یکی از مهم‌ترین موانع تداوم صعود قیمت فولاد در بازارهای جهانی است که حتی می‌تواند به ضرر فولادسازان ایرانی نیز منجر شود.
ایران، بازنده اقتصادی تنش در اروپای شرقی
کیوان جعفری‌طهرانی، کارشناس ارشد بین‌الملل درباره تنش در اروپای شرقی و تاثیر آن بر بازار فولاد جهان گفت: پس از حمله نظامی روسیه به خاک اوکراین، بسیاری از کشورهای اروپایی و امریکا و… اقدام به وضع تحریم علیه روسیه کردند. روسیه جزو تولیدکنندگان بزرگ فولاد جهان است که بخش مهمی از تولید خود را روانه بازارهای جهانی می‌کند؛ بنابراین این انتظار می‌رفت که شرایط جنگی و تداوم تنش در اروپای شرقی بر بازار کالاهای گوناگون ازجمله فولاد اثرگذار باشد. در چنین شرایطی، روسیه اقدام به دامپینگ قیمتی در روند فروش محصولات فولادی خود و تداوم فروش آنها در بازارهای جهانی همزمان با محدودیت‌های بین‌المللی کرده است. این دامپینگ قیمتی زمینه افت بهای فروش فولاد را به‌ویژه در ماه دوم جنگ فراهم کرد.
در همین حال، چین برخی از محصولات فولادی روسیه را خریداری و اقدام به صادرات مجدد آن به‌نام خود کرده است. این روند به‌صورت «سوآپ» اتفاق افتاد، به‌صورتی‌که محصولات فولادی روسیه را برای بازارهای خاص خود خریداری و نسبت به صادرات محصولات فولاد تولیدی خود به سایر بازارهای بین‌المللی اقدام کرد و همچنان این روش معاملاتی سوآپ بین روسیه و چین ادامه دارد. در حال حاضر روسیه خود را برای یکی، دو ماه آینده و تداوم صادرات فولاد آماده نگه داشته است.
حذف اوکراین از بازار فولاد
این کارشناس ارشد بازار بین‌الملل درباره پیش‌بینی آینده بازار فولاد گفت: آینده این بازار بستگی به شرایط جنگ میان روسیه و اوکراین دارد. اکنون در سومین ماه حمله نظامی روسیه به اوکراین قرار داریم. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که روسیه و اوکراین جزو کشورهای مهم تولیدکننده فولاد در منطقه سی‌آی‌اس هستند و جزو کشورهای مطرح در صادرات مواد اولیه از جمله سنگ آهن و زغال‌سنگ به‌شمار می‌روند. نکته حائز اهمیت این است که بیشترین حجم صادرات این کشورها قبل از آغاز جنگ به مقصد اروپا بوده است.
در حال حاضر، خلأ وجود این ۲ کشور در بازار، به‌ویژه خلأ حضور اوکراین در بازار جهانی، احساس می‌شود. به‌ویژه آنکه روسیه بخش قابل‌توجهی از زیرساخت‌های اوکراین را تخریب کرده و به روایتی روزانه یک میلیارد دلار به زیرساخت‌های این کشور آسیب وارد می‌کند؛ بنابراین پس از پایان جنگ، بازگشت اوکراین به روند رشد و توسعه اقتصادی سابق، زمان‌بر خواهد بود. در همین حال با توجه به آنکه بنادر این کشور تحت‌تاثیر جنگ قرار گرفته‌اند، این تنش بر میزان صادرات اوکراین اثرگذار خواهد بود.
وی افزود: در این میان، تاثیر جنگ بر عملکرد صادراتی روسیه متفاوت است، چراکه این کشور از سوی اوکراین موردحمله نظامی یا پرتاب موشک و… قرار نگرفته و بدین‌ترتیب زیرساخت‌های این کشور حفظ شده است. تنها تحریم‌های بین‌المللی، مانعی در مسیر فعالیت این کشور ایجاد کرده است. در چنین شرایطی، همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، روسیه به‌دنبال آن است تا با دامپینگ قیمتی به فروش محصولات خود در بازارهای جهانی ادامه دهد.
جعفری‌طهرانی افزود: چنانچه این جنگ ادامه یابد، روند کاهش قیمت و نبودتوازن میان عرضه و تقاضا در بازار فولاد ادامه خواهد یافت و وضعیت بحرانی‌تر خواهد شد. وی خاطرنشان کرد: همزمان با این جنگ، شاهد درگیری مجدد چین در مقام بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده فولاد جهان با همه‌گیری ویروس کرونا هستیم. این پاندمی بر روند حمل‌ونقل درون‌شهری، برون‌شهری و همچنین جابه‌جایی بار از بنادر این کشور اثرگذار بوده است.
در چنین شرایطی، فولادسازان چینی تحت‌تاثیر شرایط قرنطینه، برای تامین مواد اولیه موردنیاز خود با مشکل روبه‌رو شده‌اند. در همین حال، انتقال محصول نهایی به بنادر این کشور نیز با چالش‌های جدی مواجه شده است. بسیاری از کشتی‌هایی که برای واردات یا صادرات کالا به بنادر اصلی این کشور و به‌ویژه بندر شانگهای مراجعه کرده‌اند، در یک صف طولانی قرار گرفته‌اند و گاها تا چند هفته در لنگرگاه منتظر پهلوگیری هستند. این موضوع روند تولید فولاد چین و صادرات آن را به شکل منفی تحت‌تاثیر قرار داده است.
بدون تردید تداوم جنگ میان روسیه و اوکراین موجب می‌شود نبود توازن در بازار فولاد پابرجا باشد و حتی شدت بگیرد. همزمانی این جنگ با کاهش حضور فولاد چین در بازار جهانی، در ظاهر زمینه افزایش قیمت فولاد را در بازار جهانی فراهم می‌کند. هرچند دامپینگ فولاد روسیه از رشد بیشتر قیمت فولاد جلوگیری خواهد کرد.
وی افزود: بدین‌ترتیب بازار به ۲ قطب تبدیل و کاهش قیمت محصولات فولادی در بازار منطقه اروپا و خاورمیانه نمایان خواهد شد. افزایش احتمالی قیمت فولاد نیز تحت‌تاثیر کاهش فروش چین، در خاور دور، نمایان می‌شود. البته چین در این مدت اقدام به صادرات مجدد محصولات فولادی روسیه کرده؛ بنابراین بازار جهانی بسیار کوچک است و نبودتوازن در یک منطقه بر میزان عرضه و تقاضا در سایر مناطق، اثرگذار خواهد بود.
جعفری‌طهرانی در ادامه و درباره تاثیر این جنگ بر صادرات محصولات فولادی ایران، گفت: تداوم جنگ در اروپای شرقی بر صادرات فولاد ایران هم اثرگذار بوده است. در واقع روند قیمتی فولاد در ۳ منطقه چین، سی‌آی‌اس و هندوستان بر عملکرد صنعت فولاد ایران تاثیرگذار است. قیمت فولاد هند همواره از بهای فروش فولاد ایران و قیمت فولاد سی‌آی‌اس نیز از بهای فروش فولاد ایران بالاتر بوده اما در مواردی از قیمت فولاد هند کمتر است. چین همچنان محصولات فولادی خود را با نرخ بالاتر از ایران و پایین‌تر از منطقه سی‌آی‌اس و هند به فروش می‌رساند.
در حال حاضر حتی هندوستان نیز ناچارشده بهای فروش فولاد خود را کاهش دهد. در همین حال، در هفته‌های گذشته شاهد افت بهای آهن قراضه بوده‌ایم. این موضوع موجب می‌شود قیمت فولاد ایران در بازارهای جهانی کاهش یابد. بنابراین افت ۱۰ تا ۱۵ درصدی قیمت صادراتی فولاد ایران به‌تنهایی به‌دلیل وضع عوارض صادراتی نیست، به‌ویژه آنکه وضع عوارض صادراتی هم به شکل پلکانی در حال کاهش است. بنابراین باید این‌طور نتیجه گرفت که سیاست دامپینگ قیمتی فولاد روسیه، زمینه کاهش قیمت فولاد صادراتی ایران را هم فراهم کرده است.
شناسایی سیگنال‌های بازار
این کارشناس ارشد بازار بین‌الملل گفت: صادرات و افزایش آن اهمیت ویژه‌ای در عملکرد صنایع دارد؛ بنابراین انتظار می‌رود از هر فرصتی برای افزایش سطح صادرات محصولات گوناگون استفاده شود. از ایران نیز انتظار می‌رود از فرصت‌های به‌دست‌آمده برای ارتقای فروش محصولات خود در بازار جهانی بهره بگیرد؛ هرچند این هدف در واقعیت محقق نمی‌شود.
وی با اشاره مجدد به آغاز جنگ و حمله نظامی روسیه به اوکراین، اظهار کرد: این جنگ ماندگار نخواهد بود. ابتدا گمان می‌رفت این جنگ ظرف مدت‌زمان کوتاهی پایان یابد اما پس از آنکه حمایت ناکافی کشورهای غربی در قبال جنگ و تحریم‌های محدود در قبال این کشور، مشاهده شد، نظرات و دیدگاه‌ها تغییر کرد. به‌عنوان مثال، کشورهای اروپایی اقدام به وضع تحریم علیه روسیه کرده‌اند اما این محدودیت‌ها کافی نبوده است. شرکت ایرباس چندی پیش درخواست کرد روی صادرات تیتانیوم از روسیه تحریم اعمال نشود، چراکه این اقدام بر قیمت تمام‌شده تولید در این مجموعه هواپیمایی اروپایی اثرگذار خواهد بود. در واقع در شرایطی که شرکت‌های بزرگ به‌صورت سلیقه‌ای و جزیره‌ای در روند اعمال تحریم علیه روسیه اعمال‌نفوذ می‌کنند، روسیه بیش از پیش گستاخ می‌شود. در چنین شرایطی، حتی این احتمال می‌رود که جنگ موردبحث برای یک بازه زمانی ۶ ماهه ادامه یابد. اما تداوم بیشتر جنگ، خطرناک خواهد بود، چراکه اثرات آن بر بازارهای کالایی ماندگار خواهد شد. جعفری‌طهرانی گفت: در هر صورت باید از فرصت به‌دست‌آمده نهایت استفاده را ببریم، چراکه به محض آنکه این جنگ تمام شود، قیمت‌ها به حالت قبل از جنگ بازمی‌گردد و همزمان باید منتظر صادرات بیشتر روسیه هم باشیم. فراموش نکنید با شروع جنگ قیمت فولاد و مواد اولیه به‌شدت بالا رفت اما در ماه دوم، قیمت‌ها تعدیل شدند؛ بنابراین باید از این فرصت استفاده و زمینه فروش بیشتر فولاد ایران را در بازارهای جهانی فراهم کنیم.
افت صادرات با جنگ
سعید برزگر، کارشناس بازار کالایی درباره تاثیر حمله نظامی روسیه به خاک اوکراین بر بازار فولاد جهان، گفت: اوکراین در جایگاه سیزدهمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان قرار دارد. میزان تولید فولاد این کشور در سال گذشته میلادی حدود ۲۱ میلیون و ۴۰۰ هزار تن بوده که از این میزان، حدود ۸۰ درصد آن صادر شده است. کشورهای منطقه خاورمیانه، ترکیه، اتحادیه اروپا، افریقا و قاره امریکا مقاصد اصلی فولاد صادراتی اوکراین بودند و حال با بروز جنگ در این منطقه، کشورهای یادشده با کاهش عرضه فولاد روبه‌رو خواهند شد. در چنین شرایطی، کشورهایی همچون ترکیه یا چین به‌دنبال تامین کسری عرضه فولاد در بازار جهانی هستند. ایران نیز می‌توانست یکی از گزینه‌های اصلی برای تامین بازار جهانی فولاد در موقعیت کنونی باشد اما تحریم و نبود سیاستی داخلی برای استفاده از چنین فرصت‌های ویژه‌ای، مانع آن شده است.
وی درباره روند تولید فولاد اوکراین در پی حمله نظامی روسیه به این کشور گفت: تهاجم یادشده شوک بی‌سابقه‌ای بر صنعت فولاد اوکراین وارد کرد.
اغلب کارخانه‌های فولاد اوکراین فعالیت خود را به حالت تعلیق درآورده و تجهیزات را در حالت حفاظت گرم قرار دادند.
در حال حاضر ۹۰ درصد ظرفیت‌های فعال در زنجیره آهن و فولاد اوکراین به حالت تعلیق درآمده؛ بنابراین حتی در صورت توقف جنگ، آغاز به کار مجدد در این بخش زمان‌بر خواهد بود.
برزگر افزود: با وجود آنکه تهاجم نظامی در خاک اوکراین ادامه دارد و به خاک روسیه کشیده نشده اما این تنش بر روند فولادسازی روسیه نیز اثرگذار بوده است. به‌دنبال اعمال تحریم‌های جدی علیه مالکان شرکت‌های بزرگ روسی و همچنین به علت مشکلات تسویه مالی، حمل‌ونقل تجاری و…، صادرات فولاد روسیه افت قابل‌توجهی داشته است. این روند کاهشی صادرات فولاد از سوی روسیه و اوکراین زمینه رشد قیمت فولاد را در بازارهای جهانی به‌ویژه در یک ماه نخست پس از آغاز این جنگ را فراهم کرد. با این وجود این پایان کار نیست، چراکه فولادسازان روسی با هدف دورزدن تحریم‌ها اقدام به فروش محصولات خود با قیمت ارزان در بازار بین‌المللی کرده‌اند. همین موضوع نیز خود زمینه بر هم خوردن بازارها و افت محسوس قیمت فولاد را فراهم کرده است.
سخن پایانی
پس از حمله نظامی روسیه به خاک اوکراین شاهد رشد قابل‌توجه بهای فولاد در بازارهای جهانی بودیم اما این روند رو به رشد قیمتی ادامه‌دار نبود. در همین حال امید می‌رود این جنگ آن‌قدرها هم ادامه‌دار نباشد. همزمان پیش‌بینی می‌شود پس از پایان جنگ روسیه و اوکراین، قیمت بسیاری از کالاها به قبل از شروع این تنش بازگردد؛ بنابراین ایران به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان فولاد باید از فرصت پیش‌رو برای ارتقای سطح نفوذ خود در بازارهای جهانی استفاده کند.
