تولید ۵۵ میلیون تن فولاد و صادرات حداقل ۲۵ میلیون تن محصولات فولادی در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ برنامه‌ای است که با توجه به قرار گرفتن در دوران تحریم، مسیر دست‌یابی به آن چندان هموار به نظر نمی‌آید. جریان از این قرار است که ایران از سال ۲۰۱۵ با توجه به برنامه توسعه صنعت فولاد، افزایش ظرفیت تولید سالانه از ۳۲ میلیون تن به ۵۵ میلیون تن تا سال ۱۴۰۴ را در غالب طرح‌های فولادی هدف‌گذاری کرد که در این مسیر به مشارکت و همراهی شرکت‌های اروپایی شامل، دانیلی، سارال و اوتوتک نیز خوش‌بین بود، درحالی‌که بازگشت تحریم‌های آمریکا حضور جدی این شرکت‌های معتبر را با چالش مواجه کرد.

به عقیده کارشناسان اقتصادی، صنعت فولاد جایگزین مناسبی برای صنعت نفت به‌شمار می‌آید. به‌خصوص‌که کشور ما با داشتن امکانات و مزیت‌های نسبی فراوان یکی از کشورهای پیشرو در زمینه تولید فولاد جهان است و نمی‌توان نقش مؤثر این صنعت در کاهش وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی را انکار کرد. دلایلی چون افزایش ظرفیت تولید فولاد، احداث واحدهای جدید فولادی، فعال شدن طرح‌های فولادی و افزایش صادرات نشان از جایگاه این صنعت در کشور ما دارد، به‌طوری‌که ایران از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد در خاورمیانه شناخته‌شده است و علاوه بر تأمین نیاز داخلی بخشی از محصولاتش را به بازارهای کشورهای همسایه صادر می‌کند. اما متأسفانه باوجود چنین رتبه‌ای، طی سال‌های اخیر که بحران ناشی از تحریم‌های اقتصادی، اقتصاد کشور را تحت تأثیر قرار داده است، ایران بخش بزرگی از بازارهای خارجی خود را از دست داد و سهم زیادی از این بازار به دست تولیدکنندگان چینی و هندی افتاد.

اکنون این سوال مطرح است که آیا شرایط لازم برای تحقق صادرات ۲۵ میلیون تن تا سال ۱۴۰۴ قابل فراهم شدن است؟ ایران برای به دست آوردن بازارهای جهانی و بازگشت مجدد به بازار جهانی چه راهی در پیش دارد؟

موانعی که بر سر راه تحقق اهداف فولادی قرار دارد

قطعاً ایران باوجود منابع معدنی و قابلیت‌های فراوان در زمینه تولید فولاد، آوازه‌ای درخشان دارد و با اتکا بر همین ویژگی‌ها سند چشم‌انداز در افق ۱۴۰۴ ایران با تولید ۵۵ میلیون تن تدوین شده است. حتی دیدگاه کارشناسان بر آن است که این رقم می‌تواند تا ۵۷ میلیون تن افزایش داشته باشد به‌شرط آنکه مشکلات در زیرساخت‌ها از رفع شود. زیرا ضعف در زیرساخت‌ها، مشکلی است که دستیابی به میزان تولید را با اما و اگر مواجه کرده است و غفلت از آن باعث اختلال در تولید فولاد در آینده و از دست رفتن توان رقابتی با دیگر تولیدکنندگان خواهد بود.

در این میان یکی از عمده‌ترین موانعی که بر سر راه اهداف صنعتی و اقتصادی کشور وجود دارد، تحریم‌ها و انحصار فناوری نزد کشورهای پیشرفته است. این موضوع باعث شده است تا با نوسان رشد دانش بومی‌سازی و فناوری‌های مدرن و واردات دانش فنی روبه‌رو شویم. همچنین ضعف زیرساخت‌ها در حوزه حمل‌ونقل هم یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنعت کشور است که باعث تحمیل هزینه‌های بسیار زیادی به اقتصاد کشور شده است. فاصله جغرافیایی که بین معادن و صنایع بالادستی با صنایع میانی وجود دارد و ضعف در سیستم حمل‌ونقل به بالا رفتن هزینه‌های تولید می‌انجامد.

برای محقق شدن سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ به مواردی مانند افزایش ظرفیت حمل‌ونقل ریلی به ۱۰۵ میلیون تن و حمل‌ونقل جاده‌ای و دریایی هرکدام ۵۰ میلیون تن نیاز است درحالی‌که بر اساس آمارها، در سال ۱۴۰۰ ظرفیت حمل مواد معدنی از طریق خطوط ریلی حدود ۴۵ میلیون تن بوده است. بنابراین برای سال ۱۴۰۴ باید این عدد به بیش از ۷۹ میلیون تن در بخش معدنی برسد که رسیدن به این عدد نیازمند برنامه‌ریزی سنجیده و تلاش بیشتری است.

یکی از موانع دیگری که دستیابی به تولید سالانه ۵۵ میلیون تن فولاد را تحت تأثیر قرار می‌دهد بحران آبی است. برای دسترسی به این مقدار تقریباً ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب نیاز است که کمبود آب در کشور می‌توان دستیابی به این هدف را با مشکل مواجه کند.

به‌جز کمبود آب، کمبود برق و گاز هم از دیگر مشکلات موجود بر سر راه صنایع است. کمبود برق و گاز در سال‌های اخیر صنایع فولادی را دچار چالش‌های زیادی کرده است. آمارها نشان می‌دهد که میزان مصرف برق برخی از صنایع ایران از متوسط جهانی بالاتر است.

اما موضوعی که تقریباً از نقطه‌نظر همه مسئولان، کارشناسان و فعالان اقتصادی مانعی بزرگ بر سر راه دستیابی به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد محسوب می‌شود تأمین به‌موقع مواد اولیه است. بر اساس اطلاعات موجود برای دستیابی به برنامه افق ۱۴۰۴، به استخراج ۱۵۵ تا ۱۶۸ میلیون تن سنگ‌آهن نیاز است.

هنوز با نقطه مطلوب فاصله زیاد داریم

در این خصوص رسول ایراندوست، کارشناس صنایع فولادی اظهار می‌کند: محصولات فولادی که در ایران تولید می‌شود دارای کیفیت قابل قبولی است اما مهم آن است که این محصولات به میزانی برسد که پاسخگوی اهداف سال ۱۴۰۴ باشد.

وی ادامه می‌دهد: از طرف دیگر ارتقای کمیتی تولید فولاد باید همراه با نوآوری باشد تا مورد پسند بازارهای جهانی هم قرار بگیرد. زیرا در شرایطی قرار گرفته‌ایم که بازارهای مورد هدف ما توسط کشورهای دیگر تسخیر شده و اگر خواهان بازپس‌گیری آن‌ها یا مصمم به ورود به بازارهای جدید هستیم، تولیدات باید باکیفیت مناسب و نوآوری‌هایی همراه باشد تا جذب مشتری شود. باید این موضوع مهم را مورد توجه قرار دهیم که در حال رقابت با اقتصاد دنیا هستیم و با انتخاب فناوری و محصول باکیفیت لازم است پاسخگوی بازار جهانی باشیم.

این فعال در پاسخ به این پرسش که بزرگ‌ترین مانع بر سر راه رسیدن به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد برای سه سال آینده چیست؟ می‌گوید: کمبود مواد اولیه مهم‌ترین چالش است. ازآنجاکه ایران دارای ذخایر غنی سنگ‌آهن، انرژی و گاز فراوان، نیروی انسانی فعال، جوان، مبتکر و متخصص برخوردار است، قابلیت تولیدات بالایی در زمینه محصولات فولادی دارد اما به‌شرط آنکه زیرساخت‌های دیگر هم فراهم باشد.

ایراندوست توضیح می‌دهد: نخستین گام برای رهایی از کمبود مواد اولیه، بها دادن به بخش خصوصی کشور است. این بخش با بومی‌سازی فناوری تولید و دارا بودن ظرفیت مناسب و بالا، نقش مهمی در رفع موانع و مشکلات موجود جهت تأمین مواد اولیه موردنیاز صنایع فولادی دارد.

وی ادامه می‌دهد: با انجام حمایت‌های لازم از بخش خصوصی، تا سال ۱۴۰۴ بخش زیادی از مواد اولیه مورد نیاز صنعت فولاد و ریخته‌گری تولید خواهد شد. در این راستا توجه به انجام اکتشافات جدید و فراهم‌سازی امنیت لازم برای سرمایه‌گذاران از مهم‌ترین راهکارها برای تأمین مواد اولیه است.

کارشناس صنایع فولادی اظهار می‌کند: نبود این مهم باعث جنگ بین فولادی‌ها شده است. درصورتی‌که باوجود معادن فراوان، نباید چنین کمبودی محسوس باشد و لازم است با اقدامات اکتشافی بسیار دقیق، معادن دیگری به زنجیره تولید فولاد افزوده شود.

ایراندوست می‌گوید: در مجموع نیاز کنونی صنایع فولاد کشور آن است که با تأمین شرایط لازم و کافی برای سرمایه‌گذار داخلی و خارجی اکتشافات جدید معادن انجام پذیرد تا نیاز به مواد اولیه به حداقل خود برسد. اگرچه صنایع در این سال‌های تحریم با وجود محدودیت‌ها، کاستی‌ها و موانع فراوان توانستند بر مشکلات غلبه کنند و تولیدات خود را افزون کنند اما این واقعیت هم انکارپذیر نیست که باوجود پتانسیل‌های فراوان در کشور، هنوز با نقطه مطلوب فاصله زیادی دارند.

https://t.me/amirkabirsteel