فولاد جهان و ابرچالش های تولید فولاد ایران

در حال حاضر فولاد به عنوان یک صنعت پیشرو در ارزیابی شاخص های توسعه مورد توجه است و در کنار نفت و پتروشیمی به عنوان سه گانه ارزآور و اشتغال زا مطرح می شود. این صنعت تاثیر مهمی در میزان تولید ناخالص داخلی کشورها دارد و به خاطر برخورداری از ماهیت استراتژیک به عنوان اهرم فشار در مناقشات بین المللی نقش جدی ایفا می کند.

تولید فولاد جهان در سال 2021 نسبت به سال قبل با رشد 7/ 3درصدی همراه بوده است.  اما این صنعت در سال 2022 تحت الشعاع جنگ در اروپای شرقی قرار گرفته است .اخلال در تولید و صادرات فولاد و سنگ آهن روسیه به واسطه شرایط تحریمی و جنگ و تخریب زیرساخت های تولید فولاد و صادرات سنگ آهن اوکراین بازارهای جهانی را تحت تاثیر قرار داده است و نوعی عدم ثبات و اعوجاج را در عرضه و قیمت  به وجود آورده است. اگرچه این اتفاق بیش از همه بر فولاد اروپا تاثیر گذاشته است، اما به دلیل وابستگی ها و درهم تنیدگی بازار اقتصاد جهان، دیگر کشورها نیز پس لرزه های این جنگ را حس کردند. در حال حاضر به نظر می رسد سیاست های تولیدکنندگان بزرگ فولاد آشفته و تا حدی نامشخص است. نوسانات بازار فولاد چین نظام عرضه و تقاضای فولاد در این کشور را به سمت و سوی کاهشی شدن سوق داده است. سیاست های ابلاغی جدید در بخش مسکن و تمایل فولادسازان چینی به تغییر فناوری و تولید فولاد مقاوم با ارزش افزوده بیشتر و فولاد سبز بر این امر تاثیر داشته است. کاهش 5/ 2 درصدی تولید فولاد چین در چهار ماه نخست سال 2022 علاوه بر اما و اگرهای تولید فولاد، بازار سنگ آهن جهانی را نیز تحت تاثیر قرار داده است. این کشور بخش مهمی از سنگ آهن مورد نیاز خود را وارد می کند. کاهش تقاضا باعث کاهش واردات و در بهترین حالت دپوی سنگ آهن در بنادر چین می شود که قیمت های بازار سنگ آهن را دچار نوسان خواهد کرد. در حالی که اتخاذ سیاست های سختگیرانه کرونایی در کنار ابلاغ قوانین جدید در حوزه ساخت مسکن در چین منجر به کاهش تقاضا و کاهش تولید فولاد شده است و در حوزه تولید فولاد و استخراج و صادرات سنگ آهن نیز منجر به خلق فرصت مناسب برای کشوری نظیر  هند شده است. در همین مدت کشورهایی نظیر هند با2/ 6درصد و ترکیه با 6/ 1 درصد افزایش تولید مواجه بوده اند. هند با صدور مجوز مجدد برای استخراج و صادرات سنگ آهن در ایالت کارناتاکا و کاهش محدودیت در دو محل دیگر به افزایش تقاضای فولاد در این کشور پاسخ داده است. به نظر می رسد تولید فولاد هند کماکان در نیمه نخست سال روند افزایشی خود را حفظ کند. اخلال در صادرات سنگ آهن از مبدا اوکراین و روسیه بازار تولید فولاد در اروپا را ملتهب کرده است . اتخاذ منشور چندگانه اروپا برای برون رفتار شرایط موجود به ثمر ننشسته است و مدت زمان نسبتا طولانی نیاز دارد. کاهش 4 درصدی تولید فولاد و 3 درصدی صادرات سنگ آهن از برزیل نشان می دهد این کشور نیز نتوانسته است از شرایط جنگی اروپای شرقی استفاده مناسبی ببرد. مجموعه چنین اتفاقاتی در کنار موارد و عوامل دیگر باعث شد تا کارشناسان رشد میزان تقاضا برای بخش فولاد را به محدوده 4/ 0 تا 5/ 0 درصد کاهش دهند. به این ترتیب هرگونه روند افزایشی در رشد میزان تقاضا به تغییر در سیاست های فولادی به خصوص در چین و اتحادیه اروپا در نیمه دوم سال بستگی دارد.

ایران در سال 2021 در تولید فولاد بالاتر از کشورهایی مانند ایتالیا، اسپانیا، فرانسه، کانادا، انگلیس و هلند قرار گرفت. اما مقایسه تولید فولاد کشور در دو سال 2020 و 2021 نشان می دهد تولید کشور در سال 2021 به میزان 8/ 1درصد کمتر از سال 2020 بوده است .کاهش تولید فولاد در سال گذشته و چهار ماه نخست سال 2022 زنگ خطر جدی را برای فولاد کشور به صدا درآورده است. افت 9/ 8 درصدی تولید فولاد ایران در این مدت در حالی است که در آستانه شروع گرما نگرانی های ناشی از قطع برق کارخانه ها و افت محسوس تولید تشدید شده است.

ایران به دلیل قطعی برق و گاز در فصل تابستان و زمستان، بخش قابل توجهی نزدیک به 10 میلیون تن و به ارزش 6 میلیارد دلار در سال را از دست می دهد. تلاش فولادسازان داخلی برای حفظ شرایط رقابتی در بازار تولید، این شرکت ها را مجبور به تشدید فعالیت های خود در دوران عدم قطع برق و گاز می کند. این امر باعث افزایش هزینه های استهلاک قطعات و کوتاه شدن زمان رسیدن به شات دان سالانه کارخانه های تولیدی می شود و از توان تولید فولاد کم می کند.

جنگ در اوکراین بر عرضه فولاد منطقه CIS  کشورهای مشترک المنافع تاثیر گذاشته است. این امر می تواند به عنوان فرصتی برای ما تلقی شود تا بتوانیم این شکاف تولید را به واسطه تولید و صادرات پر کنیم. البته باید اذعان کرد که با شرکت های هندی و ترکیه ای رقابت سختی خواهیم داشت. در این بین تحریم صنعت فولاد ایران، ضعف زیرساخت ها و چالش انرژی، حمل و نقل و نیز کمبود منابع مالی و حمایت های بانکی نقطه ضعف خواهد بود که چنین امری را به محاق می برد. از طرف دیگر اتخاذ سیاست دامپینگ از سوی روسیه و نزدیک شدن قیمت محصولات فولادی این کشور به قیمت محصولات ما نیز یک تهدید جدی است که می تواند کشورهای مقصد صادراتی ما را ترغیب به خرید از روسیه کند. این اقدام روسیه اگرچه در راستای منافع ملی این کشور است اما برخلاف موازین بین المللی است. تا همین جا نیز بازارهای صادراتی فولاد کشور نظیر چین و کره و حتی هند تمایل به خرید محصولات روسی دارند. این کشورها با این اقدام می توانند بخش عمده ای از سنگ آهن مورد نیاز خود را با قیمت مناسب خریداری کنند. از طرفی روسیه نیز تاثیرات تحریم اتحادیه اروپا را ولو با ضرر ناشی از دامپینگ کاهش می دهد. در حال حاضر این دو موضوع به عنوان دو ابرچالش اساسی فولاد کشور در سال جاری است. دو چالشی که می تواند فرصت های رشد و توسعه فولادی و سرمایه گذاری در این حوزه را از بین ببرد. برای برون رفت از شرایط موجود نیازمند به کارگیری سیاست های واقع بینانه که منافع ملی کشور را تامین کند هستیم. امروزه رقابت اقتصادی تک بعدی نیست و با سایر ابعاد نظیر سیاسی، اجتماعی، بین المللی عجین شده است. برای نمونه تحریم قطر از سوی کشورهای حوزه خلیج فارس، با توجه به رشد صنعت ساخت و ساز این کشور به واسطه برگزاری جام جهانی آتی فرصت استثنایی برای توسعه صادرات ایران فراهم کرد  ولیکن سیاستگذاری اشتباه در عرصه بین المللی و عدم شناخت درست از فرصت های به دست آمده موجب شد تا نتوانیم مانند ترکیه از این فرصت به بهترین نحو ممکن استفاده کنیم. با علم به اینکه دستیابی به 55 میلیون تن تولید در افق 1404 نیازمند رفع هرگونه مانع زیرساختی است باید گفت حل بحران انرژی نیازمند تعامل و همکاری نهادهای بالادستی و تولیدکنندگان است. تسهیل در روند  عملیات ساخت نیروگاه برق توسط تولیدکنندگان فولاد و تضمین بازگشت سرمایه این شرکت ها دو امر مهم در راستای حل چالش برق است. برای مقابله با سیاست دامپینگی روسیه استفاده از توان دیپلماسی اقتصادی ضروری است و ناگفته پیداست حل مشکل تحریم، درهای مهم سرمایه گذاری و فتح بازار اروپا در دوران تحریم روسیه را برای ما می گشاید.